کاهش معنویت در جامعه

انسان در جهان مادی از آغاز آفرینش تا زمان مرگ، با طبیعت و بسیاری از عناصر مادی، ارتباط مستقیم دارد. از این رو، نسبت به جهان مادی، گونه‌ای انس و الفت پیدا می‌کند و در پرتو این ارتباط نزدیک، از لذت‌های مادی و طبیعی این جهان بهره‌مندمی‌شود تا جایی که به این حیات مادی و طبیعی، عشق و علاقه می‌ورزد. بسیاری از انسان‌ها بر اثر شدت علاقه، هدف اصلی از آفرینش این جهان و خویشتن را به فراموشی می‌سپارند و به هیچ  قیمتی حاضر نیستند ذره‌ای از این لذت‌های مادی را از دست بدهند .

بنابراین یکی دیگر از پیامدهای تجمل گرایی تأثیرات منفی در فضای معنوی جامعه می باشد. چرا که در بسیاری از مواقع زیاده خواهی، تجمل پرستی و مصرف گرایی باعث رواج خودخواهی، رشد روحیه فردگرایی و نادیده انگاشتن بسیاری از اصول اخلاقی خواهد شد.

تجمل گرایی سبب می گردد تا فرهنگ مادیت جایگزین معنویت شود، یعنی در دنیای تجمل گرایی آن چنان که انسان به وجود وسایلات غیرضروری و تجملی زندگی در این جهان بها و اعتبار می دهد، نیمی از آن را به فکر معنویت نیست و اصولا در چنین دنیایی همه چیز تجملی است و از عمق و معنای خاصی برخوردار نیست.

خداوند درباره این تجمل پرستان و دوستداران زیبایی‌های دنیوی می‌فرماید:  الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَوهَ الدُّنْیَا عَلی الاَْخِرَهِ وَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونهََا عِوَجًا  أُوْلَئکَ فی ضَلَالِ  بَعِید[1] ؛کسانی که [فریفته زخارف و زینت‌های دنیوی شده‌اند و] زندگی این دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهند و (مردم را) از راه خدا باز می‏دارند و می‏خواهند راه حق را منحرف سازند آنها در گمراهی دوری هستند!

خداوند درباره این مرحله فرموده  است: أُوْلَـئِکَ فِی ضَلاَلٍ بَعِیدٍ.

5-2-5 فاصله گرفتن از توده مردم

یکی از مهمترین اثرات تجمل گرایی, دور شدن از واقعیتهای اجتماعی است. قشر محروم جامعه همیشه در راستای رفع نیازمندیهای خود, اهتمام و توجه ثروتمندان جامعه را به خود دوست دارد. اما قشر مرفه و تجمل گرا در هر جامعه بواسطه حرص و طمع به تزیین و زیباسازی محیط زندگی خود, علاوه بر اینکه بر عطش روحی خود دامن می زنند, از درد دردمندان و نیاز نیازمندان جامعه خویش بیگانه می شوند و روابط و رفت وآمدهای خود را با قشر محروم و عیالوار محدود می کنند و بتدریج آنها را فراموش می کنند و اینکه در روایات و احکام اسلامی بر توجه و همنشینی با فقرا تاکید شده است, به جهت بیگانه نشدن از قشر محروم جامعه است.

سلمان فارسی(ره) می گوید: رسول خدا(ص) مرا به هفت چیز سفارش کرد بطوری که در هیچ حال آنها را رها نکنم… فقرا را دوست داشته باشم و به آنها نزدیک شوم.

لذت جویی لجام گسیخته و تجمل گرایی در زندگی، روحیه مسئولیت پذیری و عواطف انسانی را سخت تضعیف یا نابود می سازد و در نتیجه مترفان نه توجهی به محرومان و نیازمندان خواهند داشت و نه مشارکتی در کارهای خیر. شادمانی غرورآمیز آنان در زندگی دنیا به سبب رفاه زدگی و ثروت بی شمار که فکر و جانشان را در برگرفته است نمی گذارد تا غم و درد دیگران را به خود راه دهند و از روحیه همدردی به دیگران برخوردار نیستند. قرآن کریم در آیه 76 سوره قصص، با اشاره به شادمانی قارون همراه غرور وی به هنگام رفاه زدگی اش، چنین روحیه ای را مانع کمک قارون به هموطنان خویش و رفع نیازهای اقتصادی آنان می داند.

 ابراهیم/3.

شیخ حر عاملی، پیشین، ج6, ص309.

  انعام/44 ،  هود/9 و 10،  رعد/26)

ر.ک: جواد ایروانی، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، پیشین،   صص264-261

فقر و محرومیت اجتماعی

در میان عوامل تباهی و عقب ماندگی انسانها و جوامع بشری نمی توان فاجعه آفرین تر از فقر عاملی را سراغ گرفت. با وجود پیشرفت هایی که در ابعاد بسیار از زندگی نصیب انسان گردیده ،هنوز آمار مرگ و میر ناشی از فقر بالاست.

فقر ستیزی اسلام از این حقیقت حکایت دارد که آیینی زندگی بخش بوده و عزت و سرافرازی مسلمانان را در دنیا و آخرت می طلبد. چنین مکتبی نمی تواند از فقر و ناتوانی پیروان خویش خرسند بوده و آنان را به ترک کار و فعالیت اقتصادی سوق دهد.

پیامبر اسلام (ص) فقر را همسایه کفر تلفی می کند و مسلمانان را از افتادن در ورطه بی دینی هشدار می دهد:« کَادَ الْفَقْرُ أَنْ یَکُونَ کُفْراً  »؛«نزدیک است که فقر آدمی را به کفر کشاند.»

در جای دیگر فقر عامل کاهش دین و ایمان و همچنین پریشان فکری و بدخواهی انسانها نسبت به یکدیگر خوانده شده است:

«اِنَّ الفقرَ مَنْقَصَهٌ للدّین، مُدْهِشَهٌ لِلْعَقْلِ، داعِیهٌ لِلْمَقْتِ.»؛ «قطعا فقر سبب کاستن از دین و پریشانی خرد و نیز دعوت گر به دشمنی است.»

چنان که از این حدیثها بر می آید، فقر از یک سو به ایمان و دین داری انسان آسیب می رساند و مؤمن را از تعالی و نیل به درجات ایمان باز می دارد، و از دیگر سو عقل او را دستخوش پریشانی و نابسامانی در تشخیص خیر و شر می سازد. شکی نیست که این همه بسترساز کژروی از فطرت الهی و دشمنی انسانها نسبت به یکدیگر می شود و در نهایت گمراهی و پراکندگی نیروهای انسانی را پدید می آورد.

فقربلا و آفتی است که بر عقیده و ایمان، اخلاق و رفتار، فکر و اندیشه فرد و خانواده و اجتماع تاثیر می گذارد و مسیر حرکت جامعه را از اعتدال خارج می کند . فقر حتی می تواند عمیق ترین عواطف انسان را به نابودی بکشاند ؛چنانکه در عصر جاهلیت بعضی از اعراب به خاطر فقر فرزندان خود را نابود می کردند . قرآن مجید در این رابطه می فرماید: «وَ لَا تَقْتُلُواْ أَوْلَادَکُم مِّنْ إِمْلَاقٍ  نحَّْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُم ؛ و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید! ما شما و آنها را روزی می‏دهیم‏. » علامه طبرسی املاق را این گونه معنا می کند : « کلمه املاق به معنای افلاس و نداشتن مال و هزینه زندگی است ؛ تملق هم مشتق از همین ماده است. »

انسان فقیر به دلیل فقر و محرومیت - به خصوص اگر در کنار او ثروت های زیاد انباشته شده باشد - به عدالت الهی شک می کند و به تدریج پایه های اعتقادی و اخلاقی او سست می گردد . صوفی مصری (ذوالنون) می گوید: کافرترین مردم فقیری است که صبر او لبریز شده باشد.  علی(ع) می فرماید: « اللَّهُمَّ صُنْ وَجْهِی بِالْیَسَارِ وَ لَا تَبَذَّلْ جَاهِی بِالْإِقْتَار؛خدایا آبرویم را با بی نیازی نگهدار و با فقر و تنگدستی شخصیت و مکانتم را تباه مکن »

حفظ گوهر شخصیت، عزت و مناعت طبع انسان ها از رؤوس برنامه های امام علی بود . شاید این که امام فقر را مرگ بزرگ می نامد و قبر را از فقر برتر می شمارد به دلیل این باشد که در قبر انسان دچار ذلت و خواری نمی شود، ولی فقر بدتر از آن را نیز به دنبال دارد .

یکی از عوامل مهم فقر و تنگدستی و محرومیت و کمبودها در جهان ، اسرافکاری و تجاوز از حد و حدود معین و تجمل گرایی است . اسلام که دینی مبتنی بر بینش توحیدی است از کنار این مسئله نگذشته و برای مبارزه با فقر ، حفظ توازن اجتماعی و رفع اختلاف فاحش طبقاتی ، راه هایی را قرار داده است که در این راستا پرهیز از تجمل گرایی و رعایت اعتدال ، یکی از عوامل قوی برای حفظ ثروت و پرهیز از ابتلا به فقر است. درآمد زندگی مانند چشمه ای است که در جویی جاری است . این آب اگر کنترل و مهار نگردد ، هراندازه هم فراوان باشد به هدر رفته و ثمره ای نخواهد داشت ؛اما اگر در جای مناسب سد شود و با دقت از هدر رفتن آن جلوگیری شود با برنامه ریزی صحیح می تواند در جهات مختلف مورد استفاده واقع شود.

اگر گروهی از انسان ها ( اعم از متمکنان و ثروتمندان و غیره ) در مصرف زندگی و استفاده از نعمت ها و دیگر سرمایه ها و امکانات ، به تجمل گرایی روی آورند و امکانات مادی و معنوی بیشتری را صرف هوس های خود کنند ، در نتیجه سرمایه ها که باید بالسویه برای تحقق عدالت اجتماعی بین همه افراد تقسیم شود، خرج هوس های فردی عده ای خاص از تجمل گرایان می شود که ناجوانمردانه و بی رحمانه نعمت های الهی را تباه و نابود می سازند.

بازار یک جامعه تابع عرضه و تقاضا است . وقتی تجمل گرایی پیش آمد فرهنگ مصرف گرایی بالا می رود. در نتیجه تقاضا زیاد می شود درحال که ارز ثابت است. اینجاست که جامعه با مشکل اقتصادی روبرو خواهد شد. مسرفان یک جامعه کالا را می خرد به هر قیمتی که باشد. فروشنده هم از انی موضوع سوء استفاده کرده جنس و کالای خود را به بالاترین قیمت ممکن می فروشد پس گرانی و تورم پیش می آید در نتیجه اقشار کم درآمد جامعه قادر به بر آوردن مایحتاج زندگی خود نبوده و فقر دامنگیر آنان می گرددد. به دنبال فقر عدالت ازجامعه رخت بربسته، فاصله طبقاتی و فساد اقتصادی که آثار مخرب آن بر همگان روشن است فراگیر می شود.

محمد بن یعقوب کلینی،پیشین، ج 2 ،ص 308

محمد باقر مجلسی ،پیشین ، ج 34 ،ص 348

 انعام/151

طبرسی، مجمع البیان،پیشین، ج‏9، ص 10

یوسف القرضاوی، مساله فقر از دیدگاه قرآن و مردم، ترجمه عادل نادر علی ،تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1363،ص 18 .

محمد دشتی، پیشین،خطبه 225

«الفقر الموت الاکبر: همان، حکمت 163

در حالی که خداوند همه چیز را به اندازه ی نیاز و کفاف موجودات جهان آفریده است .

راه های مبارزه با تجمل گرایی

 تقویت باورهای ایمانی و ارزشهای اخلاقی

یکی از شیوه های مهم در آموزه های دینی برای مقابله با مفاسد اقتصادی و اخلاقی و تحکیم ارزشهای دینی افراد، تقویت باور آنان نسیت به مبداء و معاد است که همچون ناظری درونی، اجرای دستورات الهی را تضمین می کند. اعتقاد واقعی به خدا، اصلی‏ترین و اساسی‏ترین پایه و بنیان دینی است و مذهب بدون اعتقاد به وجود هستی‏بخش هدایت‏گر، معنی نمی‏دهد. این اصل اساسی، بیشترین تاثیر را بر زندگی و رفتار افراد جامعه دارد، زیرا اساسی‏ترین عنصر تاثیرگذار بر رفتار و عملکرد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی افراد جامعه، اعتقادات این افراد است و بدون شک اصلی‏ترین اعتقادها و باورها، اعتقاد و باور به وجود مبداء هستی و ایمان به این مبداء، یعنی خداست.

تقویت روحیه ایمان به خدای متعال و تقوا ، انسان را از دام هاو کید شیطان و هوای نفس رهایی می بخشد. خداوند متعال در قرآن می فرماید: یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ یجَْعَل لَّکُمْ فُرْقَانًا وَ یُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیَِّاتِکمُ‏ْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ  وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‏ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرار می‏دهد (روشن‏بینی خاصّی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت) و گناهانتان را می‏پوشاند و شما را میآمرزد و خداوند صاحب فضل و بخشش عظیم است!

همان‌گونه که در آیه آمده است ، تقوا در دنیا به انسان چنان روشن بینی می دهد که می تواند صلاح خود را از فساد تشخیص دهد و مسیر زندگی خویش را مشخص کند. بنابراین ، اگر خدای ناکرده بخواهد در عرصه تجمل های زندگی قدم بگذارد که مسیری انحرافی است ، تقوای او مانع چنین فسادی خواهد شد.

گفتنی است ما همان گونه که در بیرون ، روشنایی و تاریکی را می بینیم ، در درون خود نیز تاریکی و روشنایی را احساس می کنیم . ضمیر بعض روشن است؛ گویی چراغی در آن نصب شده است و برعکس، ضمیر بعضی تاریک است ؛ زیرا چراغ باطن آنان به خاموشی گراییده است . نخستین ویژگی افراد روشن ضمیر این است که خوبی ها و بدی ها را بهتر از دیگران ، احساس و با دیدن عیب ها و نقص ها بدان اعتراف می کنند. همه این ها به دلیل ایمان آ ن‌هاست ؛ زیرا اگر تقوای الهی در قلب و جان شان نفوذ نکرده بود ، بدی ها را تشخیص نمی دادند و مانند تجمل گرایان به جای بندگی خداوند ، در مقابل دنیا سرتعظیم فرود می آوردند و تاریکی همه وجودشان را فرا می گرفت.

این ایمان چاره همه مشکلات جوامع بشری است.  علامه طباطبایی درباره اثر تربیتی ایمان به خدا در بازداشتن آدمی از گناه و مفاسد اخلاقی می فرماید: «تنها دژ محکمی که بشر را از هر گونه خطا و لغزش می تواند نگهداری کند، دژ توحید است. لازمه اعتقاد به مبداء و معاد این است که انسان در هر جا و در هر زمان، خود را به نیکوکاری ملزم دانسته و از بدیها بپرهیزد، خواه کسی بفهمد یا نه و خواه کسی او را ستایش کند یا نه و خواه کسی باشد که او را به عمل خیر وادار نموده یا اینکه از بدیها نهیش کند یا نباشد، چه اینکه او عقیده دارد که روزی را در پیش دارد که هر کس در آن روز به پاداش عمل خوب و بد خواهد رسید.

یاد مرگ و باورمندی به حیات اخروی و نوع رابطه ای که میان اخلاق و رفتار انسان در دنیا با پاداش ها وکیفرهای جهان آخرت وجود دارد نیز، بستر مناسبی برای اصلاح رفتار افراد جامعه پدید می آورد. در پرتو این بینش، رفتارهای اخلاقی مانند فداکاری، انفاق، ایثار و از خودگذشتگی، صبر در برابر ناملایمات، مواسات با مردم، رعایت حقوق دیگران و … انجام و تقویت می شود. افزون بر آن، یاد مرگ خود پشتوانه و ضمانت اجرایی درونی برای پرهیز از رفتارهای ناشایست اخلاقی است، چنانکه قرآن کریم به هنگام نهی از کم فروشی، معاد و آخرت را به یاد انسانها می آورد: « وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ‏… أَ لَا یَظُنُّ أُوْلَئکَ أَنهَُّم مَّبْعُوثُون‏لِیَوْمٍ عَظِیم ؛ وای بر کم فروشان… مگر آنان گمان نمی دارند که برانگیخته خواهند شد در روزی بزرگ . »

بنابراین در اندیشه اسلامی یاد مرگ موجب تلاش انسان برای دوری از اعمال ناشایست و حرکت برای دستیابی به سعادت حقیقی است. لذا هر اندازه که اعتقاد و باورمندی به مبداء و معاد در انسان تقویت شود، به همان اندازه در پیشگیری وی از ابتلابه اعمال ناشایست تاثیرگذار است. این شیوه در بحث مقابله با تجمل گرایی و درمان آن به روشنی نمایان است.

حضرت امام خمینی(ص) اثر این ایمان را چنین خلاصه می‏کنند:

«اگر ایمان به خدا و عمل برای خدا در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی واقتصادی و سایر شئون زندگی بشر وارد شود، پیچیده‏ترین مشکلات امروزی جهان به آسانی حل می‏شود. امروز دنیا، هم در این بن‏بست گرفتار شده است وهم نمی‏خواهد به نوع هدایت انبیاء تسلیم شود، ولی سرانجام چاره‏ای جز تسلیم ندارد.»

واژه تقوا در اصطلاح قرآن و اسلام ، اصطلاح خاص و حالت روحی و ملکه اخلاقی است که هرگاه در انسان پدید آید ،چنان قدرتی به او می دهد که از او در برابر هجوم گناهان پاسداری می کند. ملکه و فضیلت تقوا در روح انسان اثر می گذارد و او را از ارتکاب لغزش ها و گناهان باز می دارد.

 انفال/29

مرتضی مطهری ،  آشنایی با قرآن ، تهران : انتشارات صدرا، 1370، ج3، ص19

محمد حسین طباطبایی،پیشین، ج4، ص 190

 مطففین، آیات1و4و5

  امام خمینى (ره)، صحیفه نور،پیشین، ج 15، ص 190

استفاده از ظرفیت های دینی عمومی

واقعیت این است که آموزهای دینی به دلیل تاثیر گذاری بر افراد جامعه و ضریب نفوذ بالا می توانند یکی از ابزارهای تاثیر گذار در بهسازی رفتار و فرهنگ جامعه تلقی شوند و در این میان فرهنگ سازی بر پایه قرآن و معارف می تواند نقشی تعیین کننده در جامعه ایفا کند. پر واضح است که نقش نهادهای ذیر بط در حوزه دین و تبلیغات دینی و اسلامی در طرح و رواج الگوی مصرف اسلامی می تواند تعیین کننده و تاثیر گذار باشد .

در تعالیم اخلاقی و تربیتی اسلام ، تمام فعالیت های انسان از جمله کارهای مالی و اقتصادی و اجتماعی و هزینه ای مصرفی ، جدا از مسائل انسانی ، اخلاقی ، دینی و معنوی نیست . از این جهت ، اصول تربیتی و اخلاقی اسلام می خواهد از عواملی که باعث تعدی و تجمل گرایی و هرگونه تجاوز گری می شود جلوگیری نموده و آنها را از بین ببرد .

مردم ایران بعلت پیوند با دین و مظاهر مقدس دینی که دارند بخوبی سنت های نهادینه شده را می پذیرند. اعتقادات مذهبی بهترین زمینه برای جلوگیری ازتجمل گرایی است. اگر براساس اعتقادات دینی و آموزه های مذهبی عمل کنیم، تاثیرات آن در جامعه چندبرابر موثرتر خواهد بود.

بیان آیات قرآن کریم و احادیث نورانی معصومین (ع)درباره ی تجمل گرایی و ترغیب به اعتدال و میانه روی بهترین راه کارعمومی سازی و نهادینه سازی فرهنگ اعتدال و پرهیز ازتجمل گرایی است . برخی آموزه های اخلاقی اسلام، در تقابل مستقیم با تجمل گرایی است و تحکیم و نهادینه ساختن آن در افراد، نوعی مقابله با این دو پدیده ناپسند به شمار می رود.تقویت ارزشهایی همچون زهد، قناعت، میانه روی و مانند آن از یک سو، و ترغیب به مبارزه جدی با هواپرستی، خودنمایی، فخرفروشی و …(که از عوامل تجمل گرایی به شمار می روند) از سوی دیگر، نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از تجمل گرایی دارد.

6-3 پیروی از الگوی مصرف در اسلام

برای آنکه از هر کاری نتیجه‌ای درست گرفته شود، و از آن کار پیامدهای زیانباری متوجّه شخص نشود، نخست باید با فرهنگ آن کار آشنا بود. مصرف نیز از پدیده‌هایی است که فرهنگ خاص خود را دارد، و عدم آشنایی با این فرهنگ می‌تواند به زیان و تباهی فرد و جامعه بینجامد. یکی از روش هایی که برای جلوگیری از تجمل گرایی در تعالیم اسلامی آمده است ، «الگوی صحیح مصرف» است.

الگوی مصرف در اسلام ، بسیار عالی و عادلانه ،وبراساس قوانین ارزشی و منطقی و فطری است ،لذا شناخت ارزشهای واقعی در اسلام و آشنا شدن با الگوهای مصرف از جنبه های اعتقادی،اخلاقی و معنوی و شناخت شیوه های صحیح مصرف اهمیت به سزایی درادکه با رعایت آن ها و قدرت تشخیص ضرورت ها و اولویت ها در مصارف و مخارج می توان از آثار و منافع «صرفه جویی» و قناعت سود جست. با بهره گیری از این ارزشها و آگاهی از حرمت و مفاسد تجمل گرایی، از هرگونه تجمل گرایی ، مصرف گرایی و پیروی از فرهنگ ای غیر اسلامی می توان جلوگیری کرد.

این را باید دانست که حیات و بقای انسان و توسعه و ترقی جامعه،بستگی به مصرف درست ورعایت اعتدال و بهره وری صحیح و عاقلانه و استفاده ی اصولی و منطقی از سرمایه های مادی و معنوی و انتفاع مشروع از نعمت های الهی دارد. در یک جامعه و نظام اسلامی که صاحب فرهنگ غنی،متعالی و درخشان اسلام است و در هر زمینه ای بهترین تعالیم و ارزشمندترین قوانین و کارسازترین موازین و قوی ترین مقررات ، آداب،سنن و الگوهای نیک و سعادت آفرین را دارد. شایسته نیست  که از برخی جوامع غیر اسلامی که فقط به خاطر ملاحظات مادی به صرفه جویی و پرهیز از اسراف و تجمل گرایی روی آورده، عقب بماند و یا از آنها پیروی کندشایسته نیست  که از برخی جوامع غیر اسلامی که فقط به خاطر ملاحظات مادی به صرفه جویی و پرهیز از اسراف و تجمل گرایی روی آورده، عقب بماند و یا از آنها پیروی کند؛ بلکه جامعه ی اسلامی باید با بهره گیری صحیح، منطقی و اصولی از تعالیم عالیه و درخشان اسلام، خود الگوی حسنه و عملی برای سایر جوامع بشری باشد.

بخشی از آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت به فرهنگ‌سازی درباره مصرف و آموزش درست مصرف کردن اختصاص یافته است؛ آیات و اخباری که در آنها به میانه‌روی در مصرف، پرهیز از اسراف و تبذیر،‌پرهیز از هدر دادن اموال، پرهیز از راکد نگه داشتن اموال و… اشاره شده است، همه در پی فرهنگ‌سازی برای مصرف‌اند. و مصرف درست، آن است که با توصیه‌های یاد شده هماهنگ باشد.

البته برای استقرار فرهنگ صحیح مصرفی، نیاز به زمان است؛ زیرا ایجاد و شکل‌گیری فرهنگ، متکی به گذشت زمان است. بنابراین بایسته است که افراد از کودکی در خانواده و محیط مدرسه، با زیانهای فرهنگ مصرفی، و سودمندی فرهنگ صرفه‌جویی، اهمیت و ارزش این حس برای بهبود وضع خود و اجتماع خود آشنا شوند. بسیاری از افراد جامعه ما به غلط می‌پندارند که همه مردمان کشورهای اروپایی و غربی، مصرف‌زده و اسرافکارند و به همین دلیل مقلّدان آنها، اسراف و مصرف‌گرایی را مسئله‌ای طبیعی می‌دانند؛ در حالی که این وظیفه آگاهان جامعه و اروپا رفته‌های مُنصف است که حداقل این گونه افراد را به فرهنگ مصرف مغرب زمین آشنا سازند، و آنان را از این نکته آگاه سازند که یکی از رازهای پیشرفت اروپا دست کم در زمینه‌های مادی و دنیایی پرهیز آنان از اسراف و مصرف زدگی بوده است.

کم‌تر کسی است که به اروپا سفر کرده و در آن کشورها، علیرغم ثروت و مکنت، از بیزاری آنها نسبت به اسراف، آگاهی پیدا نکرده، و متوجه نشده است که چگونه آنها در مصرف برق، آب، غذا، سوخت و خیلی چیزهای دیگر جانب صرفه‌جویی را دارند و حتی اسراف را نوعی اهانت به خود و کشورشان می‌دانند.

یک نویسنده ایرانی در این باره می‌نویسد: «شبی را در آلمان با یکی دو نفر از اعضای سمیناری که در آن شرکت داشتم میهمان یکی از نمایندگان مجلس برلن بودیم. او که شخص متنفذ و تقریباً پردرآمدی بود با کمال سادگی از ما پذیرایی کرد، و از اینکه از ما مثل پذیراییهایی که قبلاً از او در ایران شده بود پذیرایی نمی‌کرد معذرت خواست. او با سربلندی برای ما تعریف می‌کرد که اگر مردم آلمان می‌خواستند در مصرف، اسراف کنند، هرگز به جایی که امروز هستند، نمی‌رسیدند.»

ولی الله رستگار جویباری ،پیشین، ص136

 [2]ولی الله رستگار جویباری، پیشین،ص 142

‌علی احمد راسخ، پدیده شناسی فقر و توسعه، ج1،  چاپ اول،  قم : بوستان کتاب، 1380، ص241.

ر.ک: ناصر معتمدى، ایران یک کشور کشاورزی نیست باید صنعتی شود، ص89

محمود توسلى، اثرات مکاتب فکری بر رفتار اقتصادی ژاپنیها، مجله تحقیقات اقتصادى، ش41، 1368، ص2

کشاورزی دهستان چاف

دهستان چاف به مرکزیت روستای چاف در حاشیه دریای خزر قرار دارد. اراضی پست ساحلی موقعیت مناسبی جهت کشت برنج در این ناحیه فراهم ساخته است؛ ولی در بعضی از نقاط به علت زهدار بودن اراضی، مشکلاتی برای زراعت برنج فراهم می شود. بیشترین سطح زیر کشت برنج شهرستان به این دهستان تعلق دارد. بطوری که سطح مذبور به 28 درصد برنجکاری شهرستان می رسد. خاک اراضی ساحلی سبک بوده جهت کشت هندوانه مناسب است؛ به همین سبب 124 هکتار از اراضی به کشت هندوانه اختصاص داده شده که محصول آن بالغ بر 2200 تن است. سبزیها و صیفی نیز جایگاه مناسبی دارند؛ انواع پیاز، سیب زمینی، سیر، گوجه فرنگی و بادمجان و سبزیهای برگی و غده ای در سطوح مختلف حدود 135 هکتار از خاک زراعی را پوشش می دهند، که بیشترین سهم مربوط به سیر و پیاز است، باقلا و لوبیا در سطحی برابر با 50 هکتار کشت می شوند، اراضی پست و آبگیر این دهستان برای فعالیت باغداری مناسب نسیت. درختان توت  بیش از 864 هکتار از اراضی دهستان را اشغال کرده اند.

3 ـ 4 ـ 1 ـ 1 ـ کشاورزی دهستان دیوشل

دهستان دیوشل، که در مرز شهرستان لاهیجان قرار دارد، از دو بخش جلگه ای و کوهپایه ای تشکیل شده است. مهمترین محصول کشاورزی آن برنج است که سطحی معادل 1428 هکتار از اراضی را به خود اختصاص داده و میزان تولید سالانه آن حدود 5200 تن برنج است. از حبوبات باقلا ( پاچ باقلا ) در 24 هکتار و لوبیا در 20 هکتار کشت می شوند؛ نخود در سطحی کوچک مجموعاً 1 هکتار از اراضی را اشغال کرده است. سبزی و صیفی شامل پیاز، سیب زمینی، سیر، بادمجان، گوجه فرنگی و به خصوص سبزیهای برگی قریب به 100 هکتار را پوشش می دهند. شبدر نیز در اراضی شالیکاری حدود 9 هکتار را اشغال می کند. کمبود خاک زراعی توسعه کشاورزی را در این منطقه با محدودیت روبه رو می سازد زیرا در این دهستان قسمتی از خاک زراعی در مناطق کوهپایه قرار گرفته است. کشت مرکبات و چای در دیوشل نسبت به سایر دهستانهای بخش مرکزی رونق بیشتری دارد. پرتغال حدود 75 هکتار و چای کمی بیش از 1000 هکتار از اراضی این منطقه را اشغال کرده اند.

3 ـ 4 ـ 1 ـ 2 ـ کشاورزی دهستان گل سفید

دهستان گل سفید در قسمت جلگه ای شهرستان واقع شده است. محصول عمده زراعی آن برنج است که سطحی معادل 2059 هکتار را پوشش داده و مجموعاً 7520 تن محصول شالی تولید می نماید. برنج شهرستان لنگرود مرغوبیت خاصی برخوردار است. کشت انواع حبوبات، به خصوص لوبیا ( پاچ باقلا ) در این دهستان معمول است. سبزی و صیفی حدود 100 هکتار از زمینهای کشاورزی را به خود اختصاص داده اند که در میان آنها جایگاه پیاز و سیر از اهمیت بیشتری برخوردار است. کشت هندوانه در این دهستان بیش از 100 هکتار از اراضی را اشغال می کند. در حدود 100 هکتار از زمینهای زراعی این دهستان به فعالیتهای باغداری اختصاص داردکه سهم عمده مربوط به توتستانها جهت پرورش کرم ابریشم است. سطح توتسنانهای این دهستان حدود 880 هکتار است که بخشی از آن در سالهای اخیر احداث شده است.جلگه ای بودن منطقه موجب شده است که چایکاری و کشت مرکبات نسبت به مناطق کوهپایه از اهمیت کمتری برخوردار باشد. مرکبات از انواع پرتغال، نارنج و لیمو شیرین حدود 50 هکتار از اراضی را اشغال کرده اند. چای 20 هکتار در اختیار دارد ولی با آن که از آب کافی بهره می برد محصول تولیدی مرغوبیت مناطق کوهپایه را ندارد.

3 ـ 4ـ 1 ـ 3 ـ کشاورزی دهستان اطاقور

دهستان اطاقور در قسمت کوهستانی و کوهپایه ای شهرستان قرار دارد و به دلیل شرایط مناسب آب و هوای کوهستانی و میزان بارندگی مناسب عمده محصول کشاورزی آن چای تشکیل می دهد که در اغلب روستاهای دهستان کشت می شود. سطح زیر کشت چای در این دهستان 1309 هکتار و  محصول سالانه آن 9455 تن است. پس از چای 804 هکتار از اراضی دهستان به کشت برنج با تولیدی معادل 2640 تن، 204 هکتار از اراضی تحت پوشش درخت توت است.

3 ـ 4 ـ 1 ـ 4 ـ کشاورزی دهستان لات و لیل

از آنجا که دهستان لات ولیل شهرستان لنگرود در دو قسمت مرتفع و کوهپایه قرار داشت و رسیدگی به امور روستاییان را با مشکل رو به رو می ساخت این دهستان در سالهای اخیر به سطح بخش ارتقاء یافت و مرکز آن اطاقور تعیین شد. بدین ترتیب بخش اطاقور شامل دو دهستان است. سطح دهستان لات ولیل، که در فرادست دهستان اطاقور واقع شده، بیشتر از جنگل و مرتع پوشیده شده است. زراعت به علت کمبود خاک زراعی جایگاه مهمی ندارد. برنجکاری، که 372 هکتار از اراضی را اشغال کرده است، زراعت عمده بخش اطاقور محسوب می شود. این شالیزارها در حاشیه و مناطق کم ارتفاع قرار گرفته اند. حبوبات، سبزی، صیفی و دیگر محصولات زراعی نیز با توجه به کمبود خاک زراعی در سطوح کوچک و پراکنده به خصوص در محوطه خانه های روستایی کشت می شوند و جنبه خود مصرفی دارند ولی تنها بخشی از نیازخانوار روستایی در همان منطقه را تأمین می سازند. در مناطق کوهپایه و جنگلی کشت درختان مرکبات و چای معمول است که گاه توأم با یکدیگر مشاهده می شود و از نطر زراعی جایگاه بهتری دارند. حدود 300 هکتار باغ مرکبات در این دو دهستان وجود دارد که بیشتر مربوط به دهستان اطاقور است. درختان میوه هسته دار و دانه دار به صورت تک درخت در محوطه خانه های روستایی یا توأم با درختان جنگلی غرس شده اند.