ج- مفهوم شناسی تکنولوژی یادگیری^[۲۳]

یکی از مباحث جدید در تکنولوژی آموزشی، بحث «تکنولوژی یادگیری» است. تکنولوژی یادگیری در واقع به کارگیری تکنولوژی آموزشی در فرایند یادگیری به منظور ارتقای کیفیت آن است. شناخت چگونگی کاربرد موفق این فناوری (تکنولوژی یادگیری)، کمک مؤثری برای استفاده‌ درست از ابزارهای مناسب فناوری به طور آگاهانه و هدفمند در فرایند یاددهی-یادگیری است.

اگر چه تهیه و تولید ابزار فناوری کاری مهم، پیچیده و فنی است، اما در صحنه آموزش، به فنون تهیه و تولید و یا پیچیدگی آماده سازی آن ها کمتر توجه می‌شود. آن چه در این صحنه با تأکید مورد توجه است، چگونگی به کارگیری ابزارهای فناوری با توجه به ویژگی‌های آن‌ ها و تطابق با موقعیت‌ها، ‌موضوعات و روش‌های آموزشی است. واضح است که بهترین ابزارها هم اگر درست و به جا به کار گرفته نشوند، ارزش واقعی خود را نشان نخواهند داد. زمان صرف شده برای طراحی و تهیه ابزار و هزینه صرف شده برای تولید آن، هنگامی ارزش می‌یابد که آن ابزار در شرایط مناسب به طور شایسته و موفق و همچنین به طور وسیع به کار گرفته شود.

به کارگیری موفق ابزارهای تکنولوژیکی در فرایند یاددهی-یادگیری، خود به کسب اطلاعات، دانش و مهارت نیاز دارد. بررسی چارچوب مفهومی اجرای تکنولوژی یادگیری و به عبارت دیگر، مؤلفه‌های تلفیق فناوری با یادگیری، از مسائل مهم تکنولوژی یادگیری است. از این رو لازم است با عناصر و مؤلفه‌های این فناوری تشریح شود تا معلمان یعنی عاملان اصلی اجرای برنامه های درسی با مفاهیم مهم به کارگیری موفق تکنولوژی یادگیری آشنا شوند.

در فرایندهای یادگیری، تکنولوژی آموزشی صرفاَ نقش واسطه‌ای را ایفا می‌کند. و تحقق یادگیری منوط به بهره برداری صحیح و اثربخش از فناوری‌های آموزشی و سامان دهی فرایند یادگیری است که این مسئولیت بر عهده تکنولوژی یادگیری است. رابرو و ولی‌ور^[۲۴] (۱۹۸۹) در تعریف فناوری آموزشی می‌گویند: فرایندی است که رویکرد سیستماتیک و منظم را برای شناخت مسائل آموزشی به کار می‌برد. سپس به طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی راه‌ حل ‌های آموزشی می‌پردازد. آنان اظهار کرده‌اند، به منظور فعلیت بخشیدن به توانایی‌های بالقوه، فناوری آموزش باید به منزله‌ی فرایند نه به منزله‌ی ابزار مکمل آموزشی، بررسی شود. ‌بنابرین‏، فرایند آموزشی با شناخت مسئله آموزشی آغاز می‌شود که به منزله‌ی حمایت کننده‌ یادگیری است و با هر راه‌حلی سازگاری دارد. (رئیس دانا، ۱۳۸۸، ش۴، ۳۵، ص ۳)

ویژگی‌های فناوری یادگیری (تکنولوژی یادگیری)

مهم‌ترین ویژگی‌های فناوری‌های یادگیری آن است که از طریق آن‌ ها یادگیرنده می‌تواند:

• • در هر مکان و زمانی به یادگیری بپردازد.

• • با انواع محتواهای آموزشی و سایر افراد به وسیله رایانه ارتباط تعاملی برقرار کند.

• محتواهای گوناگون را به صورت صدا، تصویر، متن ویدئو و انیمیشن دریافت کند، آن‌ ها را پردازش کند، و سرانجام خود محتوایی جدید ارائه دهد رایانه در این میان نقش میانجی و واسطه را دارد و استفاده از آن، مستلزم داشتن سواد و مهارت‌هایی است که به آن سواد فناوری یا سواد الکترونیک می‌گویند. (یغما، ۱۳۸۸، ش۲، ۶۲ ، ص۳)

ضرورت سیر تکنولوژی آموزشی به سوی تکنولوژی یادگیری

با تغییر سریع اطلاعات و دگرگونی در نیازهای اساسی زندگی انسانی، امروزه بیش از هرزمان دیگر نیاز به تحولات جدی در بنیادهای تجربه های یادگیری پدید آمده است. گسترش اطلاعات و فناوری درخواست‌های تازه‌ای پیش روی نظام‌های یادگیری قرار می‌دهد، از این رو بستر سازی نوین به منظور فراهم کردن امکان پاسخ گویی ‌به این انتظارات بیش از هر زمان دیگر مطرح می‌شود. یکی از مسائلی که شرایط یادگیری را در زمان حال پیچیده‌تر ساخته این است که ارکان اجتماعی جدید زندگی در عصر حاضر، نیازمند تداوم ‌و استمرار تجارب یادگیری طولانی و مادام العمر هستند. این امر مرز میان یادگیری در دوران کودکی و بزرگسالی را نیز نامشخص و بی معنی ساخته است.

به همین دلیل از دور نمای حاصله اینطور به نظر می‌رسد که اطلاع جویی و تجربه های یادگیری در قالب درس‌های از پیش برنامه ریزی شده مدارس و دیگر محیط‌های آموزشی نمی‌گنجد و دیگر جوابگوی نیازهای پیش آمده نیست.

به نظر می‌رسد درتکوین نظام‌های یادگیری جدید، لزوم داشتن برنامه منسجم برای هدایت جامعه در سامانه مبتنی بر تکنولوژی یادگیری امری ضروری محسوب می شود. عصر حاضر، عصر پویایی اطلاعات به منظور تبادل دانش است (ریچادسون و ولف، ۲۰۰۳) امروزه با رسانه هایی همچون اینترانت^[۲۵]، اکسترانت^[۲۶] و اینترنت^[۲۷] و نیز دیگر فناوری‌های نو پدید، تحول شگرفی درعرصۀ تبادل اطلاعات به وجود آمده است (افضل نیا، ۱۳۸۴، ۵ ، ص۶۲)

به طوری که بسیاری ازافراد دچار فزونی اطلاعاتی (Information Overload) شده اند، درحالی که گروهی دیگراز داشتن حداقل دانش و اطلاع ضروری برای زیستن محرومند. (Information Deprived) با وجود تحولات سریعی که به طور روزمزه در زندگی صورت می‌پذیرد، صرف تکیه داشتن بریک نظام آموزشی برای انتقال دانش در تبادل اطلاعات نمی‌تواند یک روش مؤثر و کافی بر آموزش و یادگیری تلقی گردد (ریچادسون و ولف، ۲۰۰۳). در این شرایط که اطلاعات روزآمد ازمنابع مختلف ودرزمینه‌های گوناگون به آسانی دردسترس افراد قرار می‌گیرد، جهت دهی و هدایت آن، از جمله مهمترین استراتژی‌هایی است که در مقوله ‌تکنولوژی یادگیری مطرح می‌گردد (ملتون، ۲۰۰۲) (http:drafzalnia.persianblog.ir, 92)

در شرایط تغییرات سریع که اطلاعات به سرعت پایداری خود را از دست می‌دهند، آموزش اطلاعات ولو از مقولات نوین، مقرون به صرفه و احتیاج نیست. مادام العمر کردن یادگیری و همراه شدن با دانش تغییراتی که در آن صورت می‌گیرد، به نظر تنها راه اعتباردهی به مفاد یادگیری خواهد بود.

‌بنابرین‏، با چنین چشم‌اندازی که آموزش مقولات دانش و اطلاع محور به علت بی‌ثباتی و سرعت تغییرات زیر سوال می‌رود، بودن با دانش، تنها همراهی پویا و پیوسته در سرتاسر پهنای زندگی و طول عمر، به عنوان راه حل روزآمد رودن پایه به پای تغییرات پیش آمده مطرح می‌شود. هنگامی که چنین نگرشی برای یادگیری‌های مادام العمر دستورالعمل تهیه می‌کند، یادگیری‌های دائمی در موقعیت‌های زندگی باید از طریق آموزش در یک نظام آموزشی، جایگزین یادگیری‌های ثابت و محدود شوند. (ریچاردسون و ولف، ۲۰۰۳)