راه های مبارزه با تجمل گرایی
تقویت باورهای ایمانی و ارزشهای اخلاقی
یکی از شیوه های مهم در آموزه های دینی برای مقابله با مفاسد اقتصادی و اخلاقی و تحکیم ارزشهای دینی افراد، تقویت باور آنان نسیت به مبداء و معاد است که همچون ناظری درونی، اجرای دستورات الهی را تضمین می کند. اعتقاد واقعی به خدا، اصلیترین و اساسیترین پایه و بنیان دینی است و مذهب بدون اعتقاد به وجود هستیبخش هدایتگر، معنی نمیدهد. این اصل اساسی، بیشترین تاثیر را بر زندگی و رفتار افراد جامعه دارد، زیرا اساسیترین عنصر تاثیرگذار بر رفتار و عملکرد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی افراد جامعه، اعتقادات این افراد است و بدون شک اصلیترین اعتقادها و باورها، اعتقاد و باور به وجود مبداء هستی و ایمان به این مبداء، یعنی خداست.
تقویت روحیه ایمان به خدای متعال و تقوا ، انسان را از دام هاو کید شیطان و هوای نفس رهایی می بخشد. خداوند متعال در قرآن می فرماید: یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ یجَْعَل لَّکُمْ فُرْقَانًا وَ یُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیَِّاتِکمُْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیلهای جهت جدا ساختن حق از باطل قرار میدهد (روشنبینی خاصّی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت) و گناهانتان را میپوشاند و شما را میآمرزد و خداوند صاحب فضل و بخشش عظیم است!
همان‌گونه که در آیه آمده است ، تقوا در دنیا به انسان چنان روشن بینی می دهد که می تواند صلاح خود را از فساد تشخیص دهد و مسیر زندگی خویش را مشخص کند. بنابراین ، اگر خدای ناکرده بخواهد در عرصه تجمل های زندگی قدم بگذارد که مسیری انحرافی است ، تقوای او مانع چنین فسادی خواهد شد.
گفتنی است ما همان گونه که در بیرون ، روشنایی و تاریکی را می بینیم ، در درون خود نیز تاریکی و روشنایی را احساس می کنیم . ضمیر بعض روشن است؛ گویی چراغی در آن نصب شده است و برعکس، ضمیر بعضی تاریک است ؛ زیرا چراغ باطن آنان به خاموشی گراییده است . نخستین ویژگی افراد روشن ضمیر این است که خوبی ها و بدی ها را بهتر از دیگران ، احساس و با دیدن عیب ها و نقص ها بدان اعتراف می کنند. همه این ها به دلیل ایمان آ ن‌هاست ؛ زیرا اگر تقوای الهی در قلب و جان شان نفوذ نکرده بود ، بدی ها را تشخیص نمی دادند و مانند تجمل گرایان به جای بندگی خداوند ، در مقابل دنیا سرتعظیم فرود می آوردند و تاریکی همه وجودشان را فرا می گرفت.
این ایمان چاره همه مشکلات جوامع بشری است. علامه طباطبایی درباره اثر تربیتی ایمان به خدا در بازداشتن آدمی از گناه و مفاسد اخلاقی می فرماید: «تنها دژ محکمی که بشر را از هر گونه خطا و لغزش می تواند نگهداری کند، دژ توحید است. لازمه اعتقاد به مبداء و معاد این است که انسان در هر جا و در هر زمان، خود را به نیکوکاری ملزم دانسته و از بدیها بپرهیزد، خواه کسی بفهمد یا نه و خواه کسی او را ستایش کند یا نه و خواه کسی باشد که او را به عمل خیر وادار نموده یا اینکه از بدیها نهیش کند یا نباشد، چه اینکه او عقیده دارد که روزی را در پیش دارد که هر کس در آن روز به پاداش عمل خوب و بد خواهد رسید.
یاد مرگ و باورمندی به حیات اخروی و نوع رابطه ای که میان اخلاق و رفتار انسان در دنیا با پاداش ها وکیفرهای جهان آخرت وجود دارد نیز، بستر مناسبی برای اصلاح رفتار افراد جامعه پدید می آورد. در پرتو این بینش، رفتارهای اخلاقی مانند فداکاری، انفاق، ایثار و از خودگذشتگی، صبر در برابر ناملایمات، مواسات با مردم، رعایت حقوق دیگران و … انجام و تقویت می شود. افزون بر آن، یاد مرگ خود پشتوانه و ضمانت اجرایی درونی برای پرهیز از رفتارهای ناشایست اخلاقی است، چنانکه قرآن کریم به هنگام نهی از کم فروشی، معاد و آخرت را به یاد انسانها می آورد: « وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ… أَ لَا یَظُنُّ أُوْلَئکَ أَنهَُّم مَّبْعُوثُونلِیَوْمٍ عَظِیم ؛ وای بر کم فروشان… مگر آنان گمان نمی دارند که برانگیخته خواهند شد در روزی بزرگ . »
بنابراین در اندیشه اسلامی یاد مرگ موجب تلاش انسان برای دوری از اعمال ناشایست و حرکت برای دستیابی به سعادت حقیقی است. لذا هر اندازه که اعتقاد و باورمندی به مبداء و معاد در انسان تقویت شود، به همان اندازه در پیشگیری وی از ابتلابه اعمال ناشایست تاثیرگذار است. این شیوه در بحث مقابله با تجمل گرایی و درمان آن به روشنی نمایان است.
حضرت امام خمینی(ص) اثر این ایمان را چنین خلاصه میکنند:
«اگر ایمان به خدا و عمل برای خدا در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی واقتصادی و سایر شئون زندگی بشر وارد شود، پیچیدهترین مشکلات امروزی جهان به آسانی حل میشود. امروز دنیا، هم در این بنبست گرفتار شده است وهم نمیخواهد به نوع هدایت انبیاء تسلیم شود، ولی سرانجام چارهای جز تسلیم ندارد.»
واژه تقوا در اصطلاح قرآن و اسلام ، اصطلاح خاص و حالت روحی و ملکه اخلاقی است که هرگاه در انسان پدید آید ،چنان قدرتی به او می دهد که از او در برابر هجوم گناهان پاسداری می کند. ملکه و فضیلت تقوا در روح انسان اثر می گذارد و او را از ارتکاب لغزش ها و گناهان باز می دارد.
انفال/29
مرتضی مطهری ، آشنایی با قرآن ، تهران : انتشارات صدرا، 1370، ج3، ص19
محمد حسین طباطبایی،پیشین، ج4، ص 190
مطففین، آیات1و4و5
امام خمینى (ره)، صحیفه نور،پیشین، ج 15، ص 190
